‘Er gaan grote stappen gezet worden’

‘De circulaire economie is meer dan recyclen’. Dat is het eerste ‘Delftsblauwe tegeltje’ dat Jan Jonker ophangt tijdens het gesprek over het thema van dit katern. Jonker is bedrijfskundige, methodoloog, adviseur, hoogleraar duurzaam ondernemen aan de Radboud Universiteit Nijmegen en hoogleraar sociaal ondernemen & nieuwe businessmodellen aan de Vrije Universiteit in Brussel. Geen wonder dus dat hij de kunst verstaat om in krachtige soundbites te spreken over een onderwerp dat ‘absoluut noodzakelijk’ hoog op de beleidsagenda hoort. Zeker in Europa, liefst wereldwijd.

‘Nederland heeft de vrolijke ambitie om gidsland te zijn op het vlak van circulaire economie’, zegt Jonker. ‘En dat kan ook best gaan lukken, want in het land der blinden is eenoog koning.’ Waarmee Jonker maar wil zeggen dat het denken over een circulaire economie ‘nog gruwelijk in de kinderschoenen staat’. ‘Verwar het niet met de discussie over recyclen’, waarschuwt hij. ‘In dat gesprek zijn we al veel verder. Nederland is heel goed in de logistiek van bijvoorbeeld het inzamelen van blik, glas en papier. Van het sorteren en herdistribueren van textiel kunnen we dat helaas niet zeggen. Maar dat gaat dus om recycling. Het nadenken over een circulaire economie is pas een paar jaar op gang; op landelijk beleidsniveau zelfs pas sinds 2016.’ 

100 procent circulair bestaat niet
Jonker legt toch maar even uit wat hij dan precies onder circulaire economie verstaat: ‘Daarbij gaat het om het herontwikkelen van materialen en de herinrichting van de levenscyclus ervan: hoe kunnen we dezelfde grondstoffen niet één, maar meerdere keren inzetten?’ Een 100% circulaire economie is onzin, onderstreept de hoogleraar. ‘Hamburgers kun je niet recyclen. We zullen ons dus eerst moeten afvragen welk deel zich leent voor deze transitie. Als je dat eenmaal weet, ga je nadenken over de vraag hoe je een kringloop en de grondstoffen die daar in zitten, ontwerpt. En, even belangrijk, hoe je zo’n kringloop organiseert. Want circulaire economie is voor een kwart een technologische, en voor driekwart een sociaal-organisatorische uitdaging.’

Ingenieurs en ontwerpers houden zich uiteraard vooral bezig met eerstgenoemde, en hebben daarin nog veel meters te maken, zegt Jonker. ‘Zij moeten gaan ontwerpen met de restwaarde van een product in gedachten. Dat geldt niet alleen voor producten en bouwwerken, maar ook voor de grondstoffen zelf. Hoe maak je beton circulair? Kunnen we het aantal soorten en de samenstelling van kunststoffen beperken, zodat ze voor meer doelen inzetbaar zijn? De maatschappij zit boordevol techniek waar opnieuw naar gekeken zou moeten worden.’ 

Prutsenderwijs ontwikkelen
Niet alleen het gesprek, ook de kennis over veel aspecten van de circulaire economie staat nog maar aan het begin. Jonker: ‘Wat weten we al? Waar zit die kennis? Wat weten we nog niet? Overheid, kennisinstituten en bedrijfsleven zullen prutsenderwijs kennis moeten gaan ontwikkelen. Daarvoor moeten ook andere heilige huisjes omver, zoals ‘onderwijs gebeurt op onderwijsinstellingen’. We moeten toe naar een nationale en regionale kennisagenda voor circulaire economie. Samenwerking is daarbij cruciaal. De transformatie van een lineaire economie naar een duurzaam economisch systeem is zó ingrijpend, dat we dat ook alleen maar met een radicaal andere aanpak voor elkaar kunnen krijgen.’

Rustig blijven ademhalen
Jonker is daar opmerkelijk optimistisch over: ‘In het kabinet Rutte III zit eindelijk een aantal bewindslieden dat zegt: “Nu is het uit”. We lopen 25 jaar achter op onze klimaatopgave. We moeten af van onze olieverslaving, onze plasticverslaving en onze vervuilingsverslaving, en een echte, realistische (CO2-) prijs gaan rekenen voor onze producten. Minister Wiebes kan zijn uitspraken over het Gronings gas niet terug in de fles stoppen. De komende jaren gaan er grote stappen gezet worden. Nederland kan dit niet alleen oplossen, want we halen onze spullen van over de hele wereld. Het is complex, maar laten we rustig blijven ademhalen en samen op weg gaan naar een nieuwe economie. Stap voor stap.’