De Waterschans te Bergen op Zoom weer zichtbaar en toegankelijk
Bodemsanering en civieltechnische werkzaamheden bij herstel oorspronkelijk fort
De Waterschans van Bergen op Zoom lag lang verscholen in een stukje vergeten stad. Gemeente Bergen op Zoom vond het hoogste tijd om de grachten en taluds in ere te herstellen. Zodat ze weer zichtbaar zijn in het landschap en toegankelijk voor toeristen. Het werd een bodemsanering waarbij het oorspronkelijke fort hersteld is.
Haventoegang verdedigen
De Waterschans van Bergen op Zoom is een fortificatie aan de oude havenmonding van Bergen op Zoom (Binnenschelde) en het enige nog overgebleven vestingwerk uit de zestiende eeuw. De Waterschans is aangelegd in 1584 op initiatief van Prins Willem van Oranje, die sinds 1582 ook Markies van Bergen op Zoom was. Het oudste vestingwerk van de stad is een belangrijk onderdeel van de West Brabantse waterlinie. Via het aangrenzende havenkanaal werd de vesting Bergen op Zoom bereikt; het was de belangrijke verbinding tussen Bergen op Zoom en Zeeland/Holland. De Waterschans moest de haventoegang, de sleutel tot de stad, beschermen en verdedigen.
Verval
Nadat de schans zijn oorspronkelijke functie had verloren, is deze deels afgegraven en zijn stukken van de gracht gedempt. De contouren van de Waterschans werden niet meer goed zichtbaar. Het havenkanaal werd een kleine sloot in een rommelige omgeving.
In ere herstellen
Door het reconstrueren van de Waterschans en het tweezijdig ontsluiten van het naastgelegen havenkanaal wilde de gemeente de nautische toegang tot de stad weer mogelijk maken. De Waterschans is nu terug in het landschap gebracht en heeft haar oude uitstraling teruggekregen. Aansluitend zijn de nog aanwezige kade- en vestingmuren aan de oude buitenhaven opgeknapt en het havenkanaal. Het profiel van de buitenschans is veranderd en de toegang tot het fort is gerealiseerd voor fietsers en verbeterd voor voetgangers.
Het project is onder andere met Europese subsidie gerealiseerd.
Saneringsplan
BK ingenieurs heeft voor Gemeente Bergen op Zoom voor de werkzaamheden een saneringsplan opgesteld voor de gevallen van ernstige bodemverontreiniging binnen het projectgebied. De aanleiding tot de sanering vormde de voorgenomen herontwikkeling in combinatie met de aanwezigheid van bodemverontreiniging en bodemvreemd materiaal. Het doel van het saneringsplan was het verkrijgen van een goedkeuring op het saneringsplan, waarin het bevoegd gezag Wet bodembescherming (Omgevingsdienst Midden- en West-Brabant) instemde met de in het saneringsplan voorgestelde bodemsaneringswijze voor de landbodemverontreinigingen op locatie.
Toepassen leeflaag
Het doel van de sanerende maatregelen was het verwijderen van de verontreinigingen in de grond en het grondwater tot de interventiewaarde. De overige landbodemverontreinigingen zijn functiegericht gesaneerd. Hierbij is slechts een deel van de grond en het bodemvreemde materiaal verwijderd. Bovenop het achterblijvende deel van de verontreinigingen is een isolatielaag (leef- en/of afdeklaag) aangebracht om de contactmogelijkheden met de verontreinigingen weg te nemen.
Gebruik (h)xrf-meter
Wij gebruikten tijdens de werkzaamheden de handheld XRF-meter, waarmee we nauwkeurig de verontreiniging konden monitoren tijdens de ontgravingen in het veld.
Milieukundige processturing en verificatie
De locatie was na sanering in 2018 geschikt voor de gewenste functie: andere groen/infrastructuur/bebouwing, groen met natuurwaarden, wonen met tuin en toekomstig oppervlaktewater. Tijdens de sanering heeft BK ingenieurs de milieukundige processturing en milieukundige verificatie verzorgd. Ook hebben wij de grondwatermonitoring uitgevoerd en uiteindelijk de evaluatierapporten opgesteld, deze zijn begin 2020 in de afrondende fase. De monitoring blijven wij doen tot juni 2022.
Civieltechnische werkzaamheden
Er is in dit project civieltechnisch een heleboel gebeurd, wat duidelijk zichtbaar is in het landschap. Voor de liefhebber omschrijven we de civieltechnische werken als volgt:
- de bestaande asfaltverhardingen, elementaire verhardingen en halfverhardingen zijn grotendeels verwijderd;
- de aanwezige (grond)depots zijn verwijderd;
- de stervormige taluds van het fort en een talud langs de oostelijke zijde van de vestinggracht zijn opgebouwd uit klei;
- de bovenzijde van het fort is opgehoogd met grond tot NAP +3,4 à 4,4 m;
- ten westen, zuiden en oosten van het fort is de vestinggracht in ere hersteld; in verband hiermee zijn de bestaande waterpartijen gebaggerd en hebben graafwerkzaamheden plaatsgevonden;
- uit geotechnische studies bleek dat ten gevolge van de aanleg van het fort zettingen van meer dan een meter zouden optreden. We moesten dus aandacht besteden aan de stabiliteit van de kleitaluds. Om de zettingen te forceren hebben we in het begin van het project voorbelasting aangebracht;
- mede in verband met taludstabiliteit hebben we grond kwaliteitsklasse ‘industrie’ in de bestaande waterpartijen toegepast om het niveau van de waterbodem van de vestinggracht op NAP +1 m te brengen;
- het dijklichaam (buitenschans) langs de Binnenschelde heeft een nieuw profiel gekregen; hierbij is een aanzienlijke hoeveel grond vrijgekomen;
- ter plaatse zijn voet- en fietspaden aangelegd;
- het havenkanaal (Oude Buitenhaven) is gebaggerd en uitgediept waar nodig en verbreed;
- de rijbaan van de Havendijk is gereconstrueerd; onder de rijbaan is een rioolleiding aangelegd; in de berm ten noorden van de rijbaan zijn een nutssleuf en een drainkoffer aangebracht; ten zuiden zijn parkeerplaatsen aangebracht;
- kade- en vestingmuren zijn opgeknapt; plaatselijk zijn damwanden, duikers en andere constructies aangelegd;
- Klinkerverharding is aangelegd ten (zuid)westen van het bedrijfspand van Bruijs Jachtbouw B.V.; waaronder een rioolleiding is aangelegd;
- de eerder genoemde rioolleiding onder de rijbaan van de Havendijk is in westelijke richting verlengd tot onder het te reconstrueren fort.
Nieuwe situatie
De herstelwerkzaamheden zijn inmiddels afgerond. Ga je wandelen of fietsen in Bergen op Zoom, dan kun je met een wandelroute in Bergen op Zoom vanaf het pad het vestingwerk en het gerestaureerde bastion zien. Dankzij het herstelwerk aan de Waterschans zijn de voormalige oesterputten weer zichtbaar. Bergen op Zoom was ooit het centrum van de oesterteelt. Dat eindigde na een ziekte onder de oesters. De muren van oesterputten op de Waterschans in Bergen op Zoom waren nog vrijwel volledig intact!
Tegenwoordig kun je in De Waterschans op kanosafari, lunchen en dineren, meedoen aan de Tuktukchallenge en proberen uit de escaperoom te ontsnappen.
